NAZARIN İSLAMDA YERİ

NAZAR: bakma, göz, , fikir, düşünme, mülahaza, niyet, dikkat, iltifat, teveccüh. Arapça asıllı olan bu kelime, Türkçe’ye geçerken manâ değişikliğine uğramış ve “göz/ ayn” kelimesi karşılığında kullanılmaya başlanmıştır. Nitekim Araplar, göz değmesi için “isabetül-ayn” tabirini kullanırlar (İbn Manzûr, “Lisânül-Arab”, Na.za.ra mad.).

Nazar kelimesi Türkçe’de kem göz manasına gelmekte ve daha ziyade “gelmek”, “degmek”, “uğramak” ve “etmek” fiilleriyle birlikte; “nazara gelmek”, “nazara uğramak”, “nazar değmek” ve “nazar etmek” şeklinde kullanılmaktadır.

Kur’ân-ı Kerimde doğrudan nazardan bahsedilmemekle beraber, nazarın varlığına işaret edildiği iddia edilmektedir:

 “İnkârcılar zikri/Kur’â’ı duydukları zaman, neredeyse seni gözler ile devireceklerdi. Onlar, ‘Muhakkak ki o, bir delidir’ diyorlar. Aslında Kur’ân, âlemler için uyarıdan başka bir şey değildir.” 

Tefsirciler, burada geçen “neredeyse seni gözler ile devireceklerdi” cümlesini, çok çeşitli anlamlarda yorumlamışlardır. Muhammed b. Cerîr et-Taberî (ö.310/922) bu cümleyi, “Kıskançlıkları yüzünden nerdeyse sana nazar değdirecekler ve kötü gözlerinin şerriyle seni öldürecekler” anlamında yorumlamıştır ve bu yorumu, Abdullah b. Abbas (ö. 68/687) gibi sahabenin ileri gelenlerine nispet etmiştir.

Oğlu Yusuf Peygamberi kaybeden Yakup Peygamber, diğer çocuklarını Mısıra gönderirken, onlara şöyle söylemiştir:

“Yakup, ‘Oğullarım! Tek bir kapıdan değil, ayrı ayrı kapılardan girin. Ben, Allah’a karşı hiçbir şekilde savunamam. Çünkü her şeyin hükmü, Allah’ın iradesindedir. Ben, Allah’a tevekkül edip güvendim. Tevekkül edenler, Allah’a tevekkül edip güvensin!’ dedi.”

Yakup Peygamber, yakışıklı genç çocuklarının hep beraber Mısıra bir kapıdan girdikleri takdirde, insanların onları kıskanacaklarından ve onlara göz değeceğinden endişelendiği için, onlara bu tavsiyede bulunmuştur. 

Hz. Muhammed’in (s.a.v.) de nazar/göz değmesi ile ilgili söylemiş olduğu çok sayıda hadis vardır. Bunlardan bazılarının manası şöyledir: “Göz değmesi/nazar, gerçektir.” “Göz değmesi, gerçektir. Eğer kaderin önün herhangi bir şey geçebilseydi, göz değmesi onun önüne geçerdi.”Hz. Muhammed’in (s.a.v.) kendisi, göz değmesinden Allah’a sığınmıştır ve başkalarına da Allah’a sığınmalarını tavsiye etmiştir. Ayrıca İbrahim Peygamberin de oğlu İshak için böyle dua ettiğini söylemiştir.